موضوع گزاره‌های هستی‌شناسی و اَستی‌شناسی، از زمان بروز و ظهور انسان مورد بحث بوده و محتوای این دو گزاره، نسبتِ بین آنها و اعتبار و اصالت هر کدام، موضوع نقد و بررسی فلاسفه، حکما و متفکرین در طیّ تاریخ تفکر قرار گرفته است.
عمران صابی یکی از متفکران عصر خویش بود که سوالاتی را از امام هشتم پرسید و ایشان بدانها پاسخ دادند و از بستر این مواجهه و مناظره علمی، مجموعه ای از بهترین و مهم ترین مباحث فکری و انسان شناسی و خداشناسی و هستی شناسی را مورد تحلیل و بررسی قرار داده و چراغی فرا راه علاقمندان و جستجوگران علم و خرد آویختند.
در این کتاب به سوالات عمران صابی که درباره هستی شناسیِ خداوند متعال، کیفیت وجود او و نسبت خداوند باری تعالی به سایر مراتب هستیِ خلق شده از جانب اوست پاسخی جامع و مانع داده شده و برگی زرین در بازنمایی خرد ناب و فکر الهی و علم الدنی آن امام همان که خود عالم آل محمد(ص) لقب گرفته بر کتاب فضایل اهل بیت عصمت و طهارت(ع) اضافه شد.
مسائلی از این دست که مثلا موجود اول کیست و چگونه موجودی است، چگونگی علم باری تعالی به خویشتن، نسبت وجود او با مخلوقاتش، چگونگی شناخت حق تعالی، چگونگی نسبت صفات و اسماء به او و چارچوب کاربردی حواس در شناخت حضرت حق از جمله موضوعات و مقولاتی است که در این مناظره مورد سوال عمران صابی قرار گرفته و پاسخهای امام رئوف(ع) را در پی داشته است.
این مناظره را شیخ صدوق در کتاب توحید صفحۀ 417 و عیون اخبار الرّضا(ع)، جلد 1 صفحۀ 168 و قسمتی از آن را علامه مجلسی در بحارالانوار، جلد 10 صفحۀ 309 ب 19، و محقّق عالیقدر جناب آقای عزیزاللّه عطاردی در مسندالرّضا، جلد 2 صفحۀ 74، آورده‌اند.
از این‌رو، علامه محمدتقی جعفری در تبیینِ معانیِ سؤالات عمران صابی و پاسخهای امام رضا (ع)، کوشیده است زوایای پیچیدۀ این سؤالات را بگشاید و هم‌زمان پاسخهای حضرت را تفسیر کند.
ایشان برای اولین بار در اوایل دهۀ 60 خورشیدی، به تحلیل و تفسیرِ این پرسش و پاسخ پرداخته و پس از گردآوری، بازبینی، تدوین و تنظیمِ آن توسط همکاران مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، منتشر شده است.
چاپ اول کتاب «معارف الهی» تفسیر علامه محمد تقی جعفری که برگزیده پنجمین جشنواره کتاب سال رضوی شده است، از سوی مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری منتشر شده است.
خود علامه محمدتقی جعفری در ابتدای کتاب در توضیحی کامل و خواندنی در شرح ویژگی های این اتفاق علمی و نیز انگیزه و دغدغه خویش و البته تاریخ و عقبه این پژوهش علمی می گوید مقدمه‌اي از اين مقاله را در كنگره‌ي ميلاديه‌ي امام حضرت علي بن موسي الرضا عليه‌السلام در 12 ذي‌القعده الحرام 1404 در مشهد مقدس دانشگاه اسلامي بيان نموده‌ام.
در اين احتجاج مشهور كه مورد تحقيق و تفسير عده‌اي از دانشمندان اسلامي قرار گرفته است، امام (ع) مقداري از با اهميت ترين اصول الهيات را در پاسخ به سوالات عمران صابي بيان فرموده‌اند كه پيچيده‌ترين و غامضترين مسايل الهيات را به حد لازم و كافي حل و فصل فرموده‌اند.
وقتي كه مي‌گوييم: «الهيات از ديدگاه علي بن موسي الرضا عليه‌السلام» در حقيقت مي‌گوييم: «الهيات از ديدگاه اسلام» در صورتي كه اگر بگوييم: «الهيات از ديدگاه فلان فيلسوف يا حكيم اسلامي»، مستلزم آن نيست كه بگوييم: «الهيات از ديدگاه اسلام» هريك از فلاسفه و عرفا و حكماي اسلامي مانند: فارابي، ابن سينا، ابن‌رشد، كندي، ابن مسكويه، غزالي، جلال‌الدين محمد مولوي، شهاب الدين سهروردي، ميرداماد، صدرالمتالهين، حاج ملا هادي سبزواري، آقاي علي زنوزي و جلوه و غيرهم مطالبي را به عنوان اصول و مسايل الهيات مطرح كرده و عقايدي را درباره‌ي
آنها ابراز نموده‌اند و مسلم است كه قصد همه‌ي آنان اين بوده است كه عقايد آنان بازگو كننده‌ي مباني اسلامي در الهيات و هستي شناسي بوده باشد و از اين جهت فيلسوف و عارف و حكيم اسلامي محسوب شده‌اند، ولي به هيچ وجه نمي‌توان گفت که الهيات و هستي شناسي اسلام يعني عقايدي كه شخصيتهاي مزبور و امثال آنان ابراز نموده‌اند. در صورتي كه آن معارف الهي و هستي شناسي كه از يكايك ايمه‌ي معصومين عليهم‌السلام اظهار شده است، متن عقايد اسلامي مي‌باشد.
علامه جعفری در ادامه به موضوع مهمی در حوزه فهم معارف اهل بیت (ع) به ویژه در حوزه مفاهیم عقلی و فلسفی می پردازد و می گوید براي درك ارزش و عظمت الهياتي كه از اين بزرگواران عرضه شده است، به اضافه‌ي استفاده از خود واقعيات كه ابراز فرموده‌اند، از روش «لمي» نيز بايد استفاده كرد، يعني يك انسان محقق و آگاه اگر نخست در شخصيت اين پيشتازان معارف الهي بنگرد و عظمت آن را دريابد، سپس وارد ميدان فهم سخنان آنان شود، به اضافه‌ي فهم صحيح آنها مي‌تواند طعم حقيقي محتويات سخنانشان را نيز بچشد.
ایشان در ادامه علامه به متن رجوع می کند و نمونه ای از سوال عمران و سپس پاسخ امام(ع) را به همراه توضیحی جدی و کامل و دقیق و عمیق می آورد.
کتاب معارف الهی را که بازنشری از مکتوبات علامه در مجلد پانزدهم ترجمه و تفسیر نهج البلاغه است موسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری در 500 نسخه و به قیمت 7000 تومان منتشر کرده است.
علاقمندان می توانند با شماره تلفن 02144091042 تماس حاصل نموده یا به پایگاه اینترنتی www.ostsd-jafari.com مراجعه نمایند.
